Strona Główna XIII ŁDH

linia1.JPG (2163 bytes)

Strona nawigacyjna

strz_l.JPG (3118 bytes) Historia Drużyny strz_p.JPG (3114 bytes)

Bohater Drużyny

Struktura Drużyny

Nasze obozy

Kontakty, adresy ...

Linki

Nasi spnsorzy

linia1.JPG (2163 bytes)

stalowa@stalowa.pl

  hist_nagl.JPG (5896 bytes)
 
  • Historia XIII ŁDH - rodowód
  • Historia XIII ŁDH - złote chwile
  • Historia XIII ŁDH - wojna obronna i okupacja
  • Historia XIII ŁDH - w wolnej Polsce
  • Historia XIII ŁDH - czechosłowackie przyjaźnie
  • Historia XIII ŁDH ! - stan wojenny
  • Historia XIII ŁDH - Drużyna Sztandarowa Chorągwi
  • Historia XIII ŁDH - rocznice
  • A. Wojna obronna 1939 roku.

     

    1. Pogotowie Wojenne Harcerzy.

    20 grudnia 1938 roku Drużynowym został ćwik Aleksander Szczepaniak (obecnie phm.), na którego relacji i wspomnieniach opiera się ten fragment uzupełnień.

    W ramach Pogotowia Harcerzy Drużyna przeszła przeszkolenie w obronie przeciwgazowej i rozpoznawaniu lotniczych zagrożeń. Jeszcze w sierpniu 1939 roku, patrol Drużyny wykrył w pobliskiej miejscowości Nowosolna niemieckiego radiotelegrafistę podającego pozycje wojsk polskich (źródła: “Konspiracyjne Harcerstwo Chorągwi Łódzkiej 1939 -1945” praca zbiorowa).

    Dyrekcja Szkoły Powszechnej numer 72 przy ulicy Nowomarysińskiej 1/3 (dziś Staszica 1/3), gdzie Drużyna miała swoją siedzibę, przekształciła sale kąpielowe szkoły na miejsce schronienia ludzi. Drużyna od 30. sierpnia rozpoczęła 24. godzinne dyżury w schronie oraz na wieży obserwacyjnej.

    W ramach Pogotowia rozpoczęła się służba przy kopaniu rowów przeciwlotniczych w pobliskim parku Staszica. Patrole z Drużyny pełniły służbę przy wszystkich studniach wyznaczonych przez kierownictwo OPL, w obawie przed zatruwaniem wody przez niemieckich szpiegów. Wieczorne i nocne patrole kontrolowały zaciemnienie okien.

    2. Wybuch wojny.

    Relacja druha ćwika Aleksandra Szczepaniaka:

    ...“Kiedy podano przez radio wieczorem 31 sierpnia wiadomość o sytuacji i ruchu na granicy z Niemcami; przyszedł do mnie porucznik Wojska Polskiego w cywilu i przedstawił się jako członek i kierownik jednostki O.P.L. gaz., której i ja byłem członkiem w szkole i przekazał mi, bym był gotów na wezwanie przez radio jednostki, którą on dowodzi. Skierowano mnie do Czerwonego Krzyża na kurs pierwszej pomocy, lecz ja już nie czekałem na wezwanie i poszedłem do szkoły, gdzie byłem przydzielony wraz z Piotrem Kneblewskim. Nie było tu żadnej nowości, bo w szkole był już Stanisław Warmiński i Mirosław Latal.

    Porucznik oprowadził nas po Centrum Sanitarnym jakim była szkoła przy ulicy Staszica 1/3. Tutaj dostaliśmy maski p-gaz, torby sanitarne i opaski na rękawy. Poprowadził nas do łaźni, gdzie prysznice miały służyć w przypadku porażenia gazem. Wskazano nam sale szkolne, które miały służyć jako szpital.

    Wcześnie rano 1 września 1939 zarządziłem alarm dla starszych harcerzy, a tu stawiła się Drużyna w komplecie (40 harcerzy) i wielu starszych zuchów. Wszyscy chcieli pomagać. Zostali wykorzystani w następujących służbach:

    - gońcy i łącznicy,

    - obsługa telefonu,

    - punkty informacyjne,

  •  
  • - patrolowanie ulic i obiektów specjalnych,

    - zwracanie uwagi na zaciemnienie okien,

    - zabezpieczanie pobliskich studzien przed możliwością zatrucia,

    - patrole p-poż.,

    - patrole p-lot. na wieżyczce obrony przeciwlotniczej,

    - służba i patrole sanitarne,

    - pomoc mieszkańcom pobliskich osiedli.

  • Teraz ja spałem w szkole, a właściwie w harcówce z czterema starszymi harcerzami, kierując wszystkimi służbami. Było dużo doniesień, przeprowadzaliśmy kilka rewizji w domach oraz przy udziale policji również w mieszkaniach. Zabraliśmy na punkt radia.

    Dnia 6 września porucznik wyznaczył kilku młodszych harcerzy do pomocy w Centrum Sanitarnym O.P.L. gaz. Wszyscy starsi harcerze i pozostali młodsi pod komendą drugiego z kolei Drużynowego Adolfa Netzla i pana kapitana rezerwy Józefa Skiby (kierownika szkoły) wyszli w nocy w kierunku Warszawy. Zbiórka odbyła się przed domem państwa Paluch przy ulicy Mianowskiego 29 koło kotłowni. Wszyscy otrzymali od pani Paluch chleb na drogę. Młodsi harcerze na wysokości miejscowości Łagiewniki Stare, z powodu zmęczenia intensywnym marszem, wrócili z moim ojcem do Łodzi. Starsi docierają do Warszawy. Tam zostaliśmy podzieleni. Ja wraz z kilkoma łódzkimi harcerzami zostałem skierowany do Kowna i do Lwowa. Pozostali zostali przydzieleni do 360 Ochotniczego Pułku Piechoty”.

    3. Obrona stolicy.

    Według opracowania harcmistrza Zygmunta F. Grzelaka harcerza 20 Ł.D.H. “Harcerze łódzcy w obronie Warszawy - wrzesień 1939 rok.”:

    “Wojenną służbę łódzkiego plutonu harcerskiego można podzielić na dwa etapy: służbę pomocniczą i zbrojną. Skład ilościowy plutonu właściwie nie odpowiadał normie wojskowej w czasie pokoju, a tym bardziej w czasie wojny. Było ich zaledwie około 20.

    W skład plutonu wchodzili harcerze i instruktorzy z Bałut - Kręgu Starszoharcerskiego “Bałuciarzy”...

    ...Pluton wszedł w skład 360 Ochotniczego Pułku Obrońców Warszawy (był to okres od 10 do 12 września). ...Pluton został wcielony do I-szej kompani ochotniczej, dowodzonej przez porucznika rezerwy Jana Pietrzyka. Kompania zaś wchodziła w skład 4 batalionu...

    15 - 16 września batalion został zaprzysiężony w kinie “Roma”...

    W drodze powrotnej plutonem dowodził Eugeniusz Tomczyk z XIII Ł.D.H - rzy.

    ... Z perspektywy lat trudno dziś wymienić poszczególnych harcerzy i poszczególne obsady CKM. Niektórzy zginęli w boju, wielu już zmarło z ran lub chorób, a pamięć o nich zawodzi. Podaję więc symboliczne składy, które pamiętam:

    1.CKM... taśmowy - Tadeusz Chudzik, amunicyjny - Tadeusz Piwnicki,

    Bolesław Paluch.

    2.CKM... taśmowy - Eugeniusz Tomczyk...

    Nocą 20 na 21 września zostaliśmy przerzuceni na ul. Wilczą 1, tam zostawiliśmy sprzęt osobisty...

    … W połowie drogi do fortu Czerniakowskiego, tuż przy cmentarzu Czerniakowskim pierwszy ranny, a właściwie kontuzjowany. Harcerz Eugeniusz Tomczyk padając wraz z obsługą CKM przed nadlatującym pociskiem dostaje odłamkiem ze szrapnela w nogę, a właściwie w karabin przy nodze. Karabin - kolba zostaje strzaskana, a on silnie uderzony kolbą kuleje, ale idzie dalej. Wszystkim opowiadał, iż ma takie szczęście, że kule się go nie imają. Niestety, nie sprawdziły się te słowa. W kilka dni później na pierwszej lini obrony w kierunku na Wilanów zostaje ciężko ranny w obie nogi. Phm. Eugeniusz Tomczyk zażądał zwolnienia z niemieckiego szpitala polowego - i wrócił do domu…

    … Na fortach czerniakowskich zginęli bohaterską śmiercią druhowie:

  •  
  • Tadeusz Piwnicki, Henryk Baranowski, Jan Łubiński, Eugeniusz Gumiński oraz opiekun Drużyny kpt. Józef Skiba.
  • Przeżyli tę zawieruchę: Tadeusz Chudzik, Tadeusz Cichecki, Mirosław Latal, Gerard Gwizdka, Edward Mokrosiński.

    O innych słuch zaginął.

    Na froncie armii “Prusy” walczył druh Zdzisław Fangrat.”

    29 maja 1960 roku z okazji 35-lecia Drużyny w szkole przy ulicy Staszica 1/3 została odsłonięta tablica upamiętniająca 15 nazwisk poległych harcerzy Drużyny.

    Jak podaje “komunikat” środowiska “Szarych Szeregów” przy Z.O. ZBOWiD w Łodzi z 29 października 1974 roku, są to wszyscy harcerze , którzy brali udział w Wojnie Obronnej.

    /wypis z “komunikatu”:/

    … Niektórzy z nich zginęli na szlakach walk wrześniowych w nieznanych okolicznościach np.:

    - Stanisław Skowron z hufca Łódź…

    …6 - Leonard Antkowiak wyw., działał w Pogotowiu Harcerskim…/dziś

    wiemy, że zginął w obozie koncentracyjnym (przyp. S.)/

    …8 - Henryk Baranowski wyw., działał w Pogotowiu Harcerskim…

    a w miesiącu wrześniu 1939 brał udział w walkach obronnych miasta

    Warszawy, w czasie których poległ. Miejsce grobu nie jest znane…

    …24 - Stefan Cynk ćwik, działał w Pogotowiu Harcerskim.

    Zginął w czasie wojny w bliżej nie rozpoznanych okolicznościach…

    …26 - Stanisław Dałek ćwik, działał w Pogotowiu Harcerskim…

    …36 - Piotr Głydziak HR, działał w Pogotowiu Harcerskim…

    …81 - Mirosław Latal wyw. działał w Pogotowiu Harcerskim.

    cytat..

    "...Jestem córką Stefana Latala, który był przed wojną harcerzem XIII drużyny i figuruje jako były więzień obozu koncentracyjnego. Prawdą jest, że był więźniem obozu od stycznia 1940 roku do wyzwolenia  w 1945 ale Dachau, a nie Oświęcimia. Był chory w obozie, po wyzwoleniu leczył się na wolności, jednak z uwagi na powikłania nerek, zaniewidział na oczy i zmarł w szpitalu w Łodzi w październiku 1948 roku. 
    Mirosław Latal, który miał w dokumentach Stefan. Imienia tego używał na codzień w śród przyjaciół. Ja noszę imię po nim. Mirosława Sztybel z domu Latal...."

    …99 - Tadeusz Nawrocki, brał czynny udział w organizowaniu Pogotowia

    Harcerskiego…

    …116 - Zygmunt Perliński, wyw. działał w Pogotowiu Harcerskim…

    …119 - Jerzy Pfajfer HO, działał w Pogotowiu Harcerskim…

    …126 - Tadeusz Piwnicki HO, będąc w Pogotowiu Harcerskim z chwilą

    wybuchu wojny przedostał się do Warszawy, gdzie zginął w przed

    dzień kapitulacji stolicy…

    …143 - Stanisław Skowron wyw. Organizator Pogotowia Harcerskiego.

    Zginął czasie działań wojennych we wrześniu 1939 w nieznanych

    okolicznościach.

    Miejsce grobu jest nieznane.

    …169 - Stanisław Warmiński, działał w Pogotowiu Harcerskim...

    …171 - Marcin Wawrzyniak, działał w Pogotowiu Harcerskim…

    …182 - Józef Wróbel, działał w Pogotowiu Harcerskim…

    Cytat z pracy hm. Hieronima Michalskiego “ Łódzkie Harcerstwo 1939 - 1945”:

    “Z miasta Łodzi w kierunku Warszawy m.in. wyruszyli następujący harcerze:

    1. wyw. Henryk Baranowski rocznik 1920 z XIII Ł.D.H im gen. Bema. Po powrocie działał w konspiracji.

    3. HO Tadeusz Chudzik rocznik 1919 z XIII Ł.D.H im gen. Bema. Po powrocie

    działał w konspiracji

    4. ćwik Stanisław Cynk rocznik 1920. Zginął w czasie ewakuacji wrześniowej.

    11. phm. Adolf Netzel rocznik 1913… po powrocie działał w konspiracji…

    12. ćwik Bolesław Paluch rocznik 1920… po powrocie działał w konspiracji…

    15. HO Tadeusz Piwnicki rocznik 1920… poległ w obronie Warszawy podczas walk wrześniowych…

    17. wyw. Stanisław Skowron rocznik 1916… zginął w czasie ewakuacji

    wrześniowej…

    19. phm. Eugeniusz Tomczyk rocznik 1917… był ciężko ranny w obronie

    Warszawy. Przebywał w obozie jenieckim w Łowiczu…”

  •  
  • … “Harcerze Łódzkiej Trzynastki po dojściu do Warszawy ochotniczo zaciągnęli się do harcerskiego plutonu ciężkich karabinów maszynowych wchodzących w skład 360 Ochotniczego Pułku, w szeregach którego następnie brali udział w obronie fortów Czerniakowa…”
  • “Po powrocie do Łodzi organizacją grup konspiracyjnych zajęli się:

    2. Zdzisław Fangrat - Drużynowy Zuchów zorganizował 15 harcerzy.

    7. Adolf Netzel i Józef Pawliczak - Drużynowy Kręgu Starszoharcerskiego, zorganizowali z harcerzy XIII Ł.D.H im. gen. Józefa Bema największą grupę harcerzy - 25…”

    Pozostali harcerze przebywający w Łodzi dołączyli do innych harcerskich grup konspiracyjnych:

    “… chłopcy grupujący się przy hm. Zygmuncie Grzelaku…

    …17. Bolesław Paluch rocznik 1922.

    …19. Jerzy Pękaliński rocznik 1924.”

    B. Okupacja.

    Po powrocie z działań wojennych 1939 roku harcerze grupowali się wokół Józefa Pawliczaka. Komenda Szarych Szeregów w Łodzi zebrała grupę harcerzy z Drużyny gotowych podjąć działalność konspiracyjną. Byli to m. innymi Zdzisław Fangrat, Zygmunt Kossakowski, Marian Dałek, Aleksander Szczepaniak, Tadeusz Droździel, Antoni Grzywacz, Stanisław Sobierajski. Łącznikiem z G.K. Harcerzy Szarych Szeregów był Zygmunt Perliński, który został złapany podczas przekraczania granicy GG i osadzono go w Radogoszczy, gdzie zginął (wszyscy z XIII).

    Józef Pawliczak przesłuchiwany i pobity przez Gestapo, wypuszczony, uciekł do GG. Marian Dałek wciągnął do grupy cywila - Cyrulińskiego, który złapany przez oprawców, zmaltretowany wydawał w ich ręce całą siatkę. Wielu aresztowano.

    Druhowie Fangrat, Sobierajski, Cichecki, Grzywacz i Kierzkowski zdołali uciec do Generalnej Guberni. Założyciel Drużyny trafił jednak w 1943 roku na Pawiak, lecz dzięki dobrym znajomościom i z braku udowodnienia winy został wypuszczony. Druh Netzel przewodził w warszawskim wywiadzie AK.

    W Łodzi młodsi harcerze brali udział w niszczeniu napisów niemieckich, zrywaniu tablic i komunikatów o działalności na frontach niemieckich, brali udział w kolportażu "Biuletynu Kujawskiego", w nasłuchu radiowym i konspiracyjnych kursach samochodowych. W okresie terroru i hitlerowskiej okupacji dh. Szczepaniak ukrywał się przez 3 lata w lesie Łagiewnickim, kilku harcerzy zginęło z rąk okupanta za działalność konspiracyjną. Zginęli w obozach koncentracyjnych i egzekucjach.

    Kilku harcerzy działało w oddziałach partyzanckich. Jak pisze w monografii Hufca Łódź - Bałuty dh. hm. PL Marian Kierczuk "Działalność konspiracyjną przejawiały XIII ŁDH, 16 ŁDH. Przeprowadzono szereg akcji takich jak: pomoc jeńcom, więźniom, przesiedlonym, pomoc Żydom, kolportaż prasy podziemnej, wywieszanie flag narodowych, zrywanie flag hitlerowskich, niszczenie tablic informacyjnych o sukcesach militarnych Niemców na ul. Ogrodowej. Jedną z ciekawych akcji było prowadzenie szkolenia samochodowo - motocyklowego dla harcerzy XIII i 16 ŁDH. Kursy te prowadził inż. Józef Jędrys, była to jedna z form szkolenia wojskowego prowadzonego w "Szarych Szeregach".

    W czasie działań wojennych w 1943r. ginie śmiercią lotnika dh HR Piotr Głydziak. Na początku okupacji hitlerowskiej w Łodzi, gdy ZHP przeszło do konspiracji - pierwszym komendantem podziemnego harcerstwa został dh. phm. Józef Pawliczak dotychczasowy przewodniczący Kręgu Starszoharcerskiego "Bałuciarzy" im. Stefana Żeromskiego. Po nim funkcję tę przejął dh. Dominik Patora.

    linia2.JPG (1439 bytes)

    Wspólnota Drużyn Grunwaldzkich

    PTSM Koło nr 51

    Towarzystwo Przyjaźni Polsko - Węgierskiej

    Bohater Drużyny

    Przedstawicielstwo Wspólnoty Drużyn Grunwaldzkich na Chorągiew Łódzką


    CZUWAJ!

    Polecamy przeglądanie serwisu przy ustawieniach ekranu 800/600 i 65 tys. kolorów lub więcej. Proponujemy również przeglądarkę MS IE 4 lub Netscape Communicator 4 lub wyższe.